Homo finalis als ongewenst en verdacht individu
[HF20251114-1119-1214_de_vijandige_planeet]
De finale wereld kent een psychogeografie met vele topoi, in dit geval hoogtepunten die ook dieptepunten zijn. Zulke finale topoi communiceren dat de planeet een krankzinnig, onbetrouwbaar, onherbergzaam en onbewoonbaar oord is. De karikaturale versie van deze visie wordt geleverd door zogeheten ‘vijandige architectuur’ (hostile architecture) waarmee mensen fysiek gedwongen worden om een bepaald type gedrag aan te nemen. Het autoverkeer kent ze als chicanes: de automobilist wordt gechicaneerd door allerlei hindernissen, die bijvoorbeeld ten doel hebben om de snelheid te matigen. Soms gebeurt dat subtiel, maar op de grens van misdadig. Soms treedt het vijandige obstakel openlijk cynisch aan het licht. Vaker is sprake van een koeionerende of bespionerende mengvorm, die voor de goede verstaander onmiddellijk duidelijk is: men is niet gewenst, men is op voorhand verdacht. Die ambtelijk vormgegeven vijandigheid (eigenlijk ambtelijke zelfhaat) richt zich niet alleen op automobilisten. Kinderen en bejaarden, winkelend publiek en uitgaanspubliek, iedereen komt in aanmerking. Een typisch voorbeeld is het trakteren van junks, daklozen en zwervers op klassieke muziek, om ze weg te houden uit parkeergarages, passages en soortgelijke ruimtes. Wie in de problemen zit, zoekt geen muziek die bewustzijn ademt, maar verdoving, desnoods herrie, rubbish. Zulke chicanerende, sturende trucs of noem het gedragspsychologische motiverende technieken liggen in het verlengde van een special effect van het finale niemandsland, namelijk een stedebouw, architectuur en interieurontwerp die ‘gebruikers van de publieke ruimte’ een ‘duwtje’ in de door eigenaren gewenste richting geeft, een effect dat bekend staat als ‘nudging. Een ander effect is eveneens op het lijf van finalis geschreven, namelijk contextloze architectuur, dat wil zeggen een bouwkunst die zich moedwillig niets aantrekt van de omgeving.
Waar grote bouwkunst steeds hypercontextueel is geweest, zodanig dat het versmolt met de omgeving, terwijl het die omgeving ook wist te herscheppen tot een betere versie van zichzelf, daar is de finale ingreep een lobotomie, een verwerping van het lichaam waarop het ingrijpt.
De controlemaatschappij die daarmee gepaard gaat, voegt nog een bijzondere technologische laag aan deze werkelijkheid toe. In de meest tastbare vorm betekent dit dat Amazon met ‘slimme’ deurbellen met gezichtsherkenningstechnologie het ‘grootste burgerlijke surveillancenetwerk heeft ontwikkeld dat ooit bestaan heeft’. Een op de tien Amerikaanse police departments verkreeg dankzij een ‘partnerschap’ met het bedrijf toegang tot miljoenen privately owned home security cameras.
Bentham’s panopticon is nauwelijks méér geweest dan een kiem, een aankondiging.
Er is iets vreemd met die omgang met surveillance: het is kwaadaardige entertainment geworden, een spektakel waaraan toeschouwers zich verlekkeren, want ze erkennen het privilege van de toeschouwer die op afstand blijft. Die cynische erkenning is het probleem van de 21ste eeuw.
*) Lauren Bridges, in The Guardian, 18 mei 2021
The text above is part of a preview of a book (in progress) by Leon Dessau, titled Homo Finalis.
More info on the mainpage. Unless indicated, all imagery on this site is AI generated, prompted in 2025 by Leon Dessau
Images: creative commons / copyright on text by Leon Dessau
Leon Dessau 