Leon Dessau

In his essay ‘There Is No Cure for Healing‘, Dr. Epstein writes: ‘Healing is a process, not a magical event. Nothing new is added to your body or mind… Nothing is taken out. Healing involves a greater experience of oneness, wholeness, and reconnection with all aspects of your being‘
Quoted from: Anna Püschel, Encyclopedia of the Uncertain – a meditation on doubt. 2024, p. 319

De Uebermensch, anno 2125. AI-generated image, 2025

NOTITIES BIJ HOMO NOBILIS
24 december 2025 – heden

de notities verschijnen hier op volgorde van recent naar eerder

Aantekening 5
30 december 2025

Filosofie is van ,meet af aan een denken geweest dat zich over zichzelf heen buigt, maar onder het gesternte van homo finalis (ca. 1756-2056) verlaat het die positie om een denken van het denken zelf te worden. Tegelijkertijd verliest ze zichzelf en lost ze op in disciplines als logica en speltheorie, antropologie en psychologie. Het denken van de grondslaggevende gedachten, als te vinden in de Duitse traditie (Hegel, Nietzsche, Heidegger) treedt daarmee op de achtergrond. Toch zal juist die metasofie onder het gesternte van nobilis terugkeren, maar aangevuld met een onwaarschijnlijke dubbelganger: denken zal worden opgevat als gedrag, maar gedrag als een vorm van denken. Zich hiermee bezich houden wordt een belangrijke bezigheid van nobilis, niet anders dan nu al miljoenen mensen bezig zijn met het trainen van Ut.

Aantekening 4.
27 december 2025

De vraag is in hoeverre nobilis een na te volgen of navolgenswaardig ideaalbeeld van de mens (re)presenteert. Zeker, Nietzsche probeerde iets dergelijks met zijn Uebermensch, en ook hij volgde de intuïtie dat de toekomstige mens de blauwdruk van de aanvankelijke, archaïsche mens deelt.
Dit echoot de eeuwigdurende obsessie met de vraag wanneer een mens deugd. Mensen die niet deugen, zijn een ‘minder soort’ mens en moeten worden afgewezen, zo wil het beginsel dat de kern vormt van elk menselijk oordeel over de ander. Niet alleen is de Uebermensch toekomstig: hij is ook dus ook in het verleden aanwezig en een nastrevenswaardige gids in het heden – waarmee Nietzsche de 13de-eeuwse mysticus Thomas van Kemp volgt, en via die de paulinische revolutie, die onder meer stelt dat God liefde is, en dat alle mensen gelijk zijn voor God.
Deze kwestie heeft mijn aandacht, en kan ik niet meteen oplossen. Het is bijvoorbeeld zonneklaar dat de ene mens in gedrag méér dan de ander resoneert met de toekomstige mens, maar de mens die werkelijk nobel is, bijvoorbeeld omdat hij een ander helpt, hoeft natuurlijk niet te resoneren met de toekomstige mens. Bovendien is het mogelijk (hier spreekt mijn bewondering voor het calvinisme, in een aspect dat vaak is misverstaan als hypocrisie, namelijk…) dat iemand het juiste òf het verkeerde doet ondanks zichzelf, of natuurlijk juist dankzij de eigen inborst, zoals Arthur Wesley aan zijn overwinning op Bonaparte werd geholpen dankzij de insubordinatie en koppigheid van de jonge Prins van Oranje.

Aantekening 3.
26 december 2025

Finalis is niet eenvoudig vanuit morele keuzes geworden wie hij is. Eerder is het zo dat de omstandigheden maakten dat hij zich tot bepaalde keuzes gedwongen zag, en dat hij die uiteraard moreel probeerde te rechtvaardigen, wat hem niet per se veranderde in een opportunist of aangepast dier. Hetzelfde geldt voor zijn opvolger, nobilis. Het is de stand van technologie, wetenschap en andere domeinen van historische zijnsontvouwing die de morele positie van het menstype bepalen. Homo finalis is het product van een wereld die draaide op een economisch zelfbegrip (denk aan Malthus en de malthusiaanse biopolitiek) en de massieve aanwending van fossiele brandstoffen die daarvan de letterlijke motor was. Een dergelijke wereld wordt door een menstype als natuurlijk gegeven beschouwd. Nobilis zal ontstaan vanuit een andere omgang met de werkelijkheid, vormgegeven door technologie die inmiddels bezig is zich uit de steigers te werken. Wie wil doordringen tot deze kwestie, hoeft maar een landsgrens te passeren, en een tijdje tot zich door te laten dringen hoe verschillend het andere land uiteindelijk is.

Aantekening 2. Het snijpunt van dieroffers en persoonlijke onsterfelijkheid.
25 december 2025

Nietzsche twijfelde in zijn ontwerp van de mens die na de huidige mens komt, of deze mens nu als totaal nieuw ‘dier’, of volgens de lijn van de klassieke deugdenleer gedacht moet worden. Hij heeft de kwestie niet opgelost, maar met veel lef geschilderd zonder het huidige inzicht in het gebruik van de toekomstige verf en penselen. Inmiddels zijn we verder. Cybernetica (‘kunstmatige intelligentie’) en internet hebben de zaak fundamenteel veranderd, wat ook geldt voor de ontwikkeling van de computer en de wetenschappen. De Nietzscheaanse vraag naar de toekomstige mens werd bovendien slechts fragmentarisch en onvolledig beantwoord door extrapolerende sciencefiction die onvoldoende filosofische basispremissen bevroeg, hoezeer ze ook andere kwesties voor het eerst kon opwerpen. In mijn schildering van de ‘nobele mens’ zal ik mijn argumenten niet prijsgeven (dat heb ik elders al gedaan, en ik zal het opnieuw en meer openbaar doen) maar zoveel mogelijk een beeld schetsen op grond van een aantal niet verder toegelichte aannames. Eén ervan is dat de mens in biologische zin niet méér zal veranderen dan de afgelopen vijfhonderd jaar het geval was. In botstructuur is het verschil tussen man en vrouw afgenomen, en mensen zijn groter geworden; hun lichamen bevatten bovendien stoffen die er vroeger niet eens waren, maar de onderliggende tendens is hier niet maatgevend. Ik ga uit van het behoud van de integriteit van de lichamen: ze veranderen niet in een cyborg, worden niet onsterfelijk. Maar ik ga er ook van uit, dat (erfelijke) ziektes en aandoeningen met groot succes bestreden zullen worden. Tumoren, erfelijke ziekten en dergelijke zullen niet langer het menselijk levenslot bepalen, en de levenskwaliteit zal dus dramatisch toenemen. Iedereen die dierbaren aan ziekten verloor weet: dit is werkelijk hoe de hemel op aarde eruitziet, daar ruilen we graag onze onsterfelijkheid voor in. Ten slotte noteer ik, dat het juist hier (op het snijpunt van onsterfelijkheid en dieroffers) om de kernkwestie van de abrahamitische religies gaat.
Ik stel dat het verschalken van dieren voortkomt uit ons besef van sterfelijkheid, en emotioneel beladen is: het dier is gestorven, maar wij leven verder dankzij het gestorven dier. Om aan onze eigen angsten en ons ongemak te ontkomen, dient het dier (de ander) te sterven. Dit correspondeert met het gedrag van de roker, de homo finalis bij uitstek: je weet dat het slecht voor je is, maar je hebt weer een sigaret overleeft. Enjuist daarom rook je: om te vieren dat je nog leeft. Om aan je eigen angst en ongemak te ontkomen, steek je er nog een op. En als je dan sterft, dan sterf je jonger dan anderen die zo oud geworden zijn, want dat werd ter aanmoediging op het pakje gezet:rokers sterven jonger.

Aantekening 1.
24 december 2025

Is het mogelijk, levend in een wereld die mentaal is en wordt vormgegeven door homo finalis (Nietzsche’s ‘Laatste Mens’), om te genezen van de schaduw die ons voorgaat op ons pad, geworpen door de komst van zijn overwinnaar, de toekomstige nobele mens? Natuurlijk dienen we dan allereerst ons eigen tijdperk grondig te kennen en dienen we ook een beeld te hebben van de toekomst. Toch kunnen we ons bij voorbaat vasthouden aan deze eerste intuïtie: de nobele mens heeft altijd al geleefd, zolang als er mensen zijn, ook in wie wij onder de beschavingsdruk zijn geworden.
Zoniet, dan heeft de mens van de toekomst zichzelf verloren, en is de Laatste Mens de overwinnaar.
Deze eerste vaststelling heeft verregaande gevolgen. [Het betekent, onder meer, dat Nobilis nog steeds vlees zal eten, nog steeds de slacht zal kennen en om die reden nog steeds dieroffers zal brengen.]* Maar hij zal dat anders doen dan finalis: om het dier in zichzelf te achten en eer te bewijzen, zal nobilis alle dieren nog tijdens hun leven achten en eer bewijzen, dus zeker ook het dier dat bestemd is voor de slacht. Voor de slacht bestemde dieren zal hij evenwel nog maar zelden eten, omdat hij voor de rest meer dan genoeg te eten heeft, bijvoorbeeld in de vorm van spectaculair ‘echt’ kunstvlees. Want ook dat is dieren en zichzelf eer bewijzen.

*) Deze eerste aantekening kon niet worden gecorrigeerd op taalfouten, vanwege het op WordPress gebruikte OpenAI-moderatiesysteem dat de tekst afwees met het verzoek niet geaccepteerde, maar niet nader genoemde woorden te wijzigen. De problematische zin werd door mij geïsoleerd en gemarkeerd met [-]. Het woord dat op deze situatie betrekking heeft, laat ik aan de lezer over.

Above: AI-generated image, 2025